68) BAZA LUDZI UMARŁYCH / 1958 / reż. Czesław Petelski 🙂

Emil Karewicz i Leon Niemczyk

MOJA OCENA: 7/10 (dobry)

Gatunek: Dramat obyczajowy

Adaptacja powieści Marka Hłaski „Następny do raju”. Nazwisko pisarza nie znalazło się jednak w czołówce. Przyczyną była optymistyczna, choć nie pozbawiona goryczy pointa filmu. Hłasko opowiadał się natomiast za pesymistyczną, nie dającą bohaterom żadnej nadziei. Nie przeszkodziło to wszakże cenzurze na blisko półtora roku wycofać utwór z dystrybucji, mimo że pod wieloma względami przypominał realizowane kilka lat wcześniej produkcyjniaki.

Przewyższał je jednak zdecydowanie nie tylko pod względem psychologicznej głębi, lecz także scenografii (liczne pochwały krytyki dla Wojciecha Krysztofiaka), kostiumów, charakteryzacji i wreszcie aktorstwa. Recenzenci wyróżnili zwłaszcza kreacje Leona Niemczyka (Dziewiątka) i Tadeusza Łomnickiego (Partyzant), choć trudno znaleźć w filmie Czesława Petelskiego role zdecydowanie „puszczone”. Próżno też szukać w „Bazie…” etycznych uproszczeń i socrealistycznej tendencyjności. Nie ma tu bohaterów jednoznacznie złych i jednoznacznie dobrych. Nikt też nie przechodzi budującej przemiany od ciemnego typa do przodownika pracy. Wszyscy są „przyczernieni”, pozbawieni cienia idealizmu, nie wolni od cynizmu. Osaczeni przez bezwyjściową sytuację, niemal co dzień stając oko w oko ze śmiercią, starają się żyć zgodnie z własnym kodeksem honorowym. Wolni od złudzeń i skrupułów, są zarazem zdolni do autentycznego bohaterstwa. Wszystko to sprawia, że mimo upływu lat utwór Czesława Petelskiego wytrzymał próbę czasu. Metaforyczno-naturalistyczna poetyka „Bazy…” wciąż może frapować, a to, co dawniej szokowało, dziś raczej wzrusza i skłania do refleksji.

Akcja filmu toczy się w bazie transportu drewna w Bieszczadach. Na odludziu, w fatalnych warunkach sanitarnych pracują wyrokowcy i życiowi wykolejeńcy. Należyte wykonywanie obowiązków nieustannie utrudniają im braki samochodów, warsztatów, części oraz wiszące wciąż nad głowami widmo śmierci. Nic dziwnego, że nikomu nie zależy na pracy, wszystkim zaś – na możliwie rychłej ucieczce. Nie jest to wszakże takie proste. Tym bardziej, że do bazy przybywa niejaki Zabawa – mechanik i aktywista partyjny. Ma za zadanie zmobilizować ludzi do większego wysiłku, bez czego niemożliwe jest wykonanie planu. Przyjeżdża z żoną, która oddaje się każdemu, kto tylko obiecuje ją stąd zabrać. Przywalony kłodami drewna ginie „Apostoł”, śmierć wybiera „Dziewiątka”, nie chcąc najechać na maszerujący oddział żołnierzy . . . Kiedy wreszcie nadchodzą nowe samochody, w bazie pozostali tylko Zabawa i jego najzagorzalszy wróg – „Warszawiak”.

SKALA: 

Emil Karewicz, Leon Niemczyk i Roman Kłosowski

Tadeusz Łomnicki

Aleksander Fogiel i Zygmunt Kęstowicz

Teresa Iżewska i Zygmunt Kęstowicz

Teresa Iżewska

Reżyseria: Czesław Petelski / Scenariusz: Czesław Petelski, Marek Hłasko / Zdjęcia: Kurt Weber / Muzyka: Adam Walaciński

Obsada:

Zygmunt Kęstowicz – Stefan Zabawa

Teresa Iżewska – Wanda Zabawa

Emil Karewicz – Tadeusz „Warszawiak”

Leon Niemczyk – „Dziewiątka”

Aleksander Fogiel – „Apostoł”

Tadeusz Łomnicki – „Partyzant”

Roman Kłosowski – „Orsaczek”

Adam Kwiatkowski – „Buźka”

Juliusz Grabowski – Marcinkowski