138) PAWEŁ I GAWEŁ / 1938 / reż Mieczysław Krawicz 😃

Eugeniusz Bodo i Helena Grossówna

MOJA OCENA: 8/10 (bardzo dobry)

Gatunek: Komedia

Film Mieczysława Krawicza z 1938 roku. Jedna z najlepszych przedwojennych komedii polskich, bardzo luźno nawiązująca do motywu z bajki Aleksandra Fredry pod tym samym tytułem.

"Paweł i Gaweł" jest do pewnego stopnia typową realizacją gatunku, który w międzywojennej Polsce cieszył się ogromną popularnością. W początkowym okresie rozwoju dziesiątej muzy, kiedy na ekranach na całym świecie królowały gwiazdy takie jak Charlie Chaplin czy Buster Keaton, komedie powstawały nad Wisłą dość rzadko. Gatunek zaczął się dynamicznie rozwijać w Polsce dopiero wraz z nastaniem epoki kina dźwiękowego w latach 30. Było to częściowo spowodowane faktem, że możliwość rejestracji dźwięku pozwoliła twórcom na wykorzystanie bardzo bogatej tradycji kabaretowej, wyjątkowo popularnej w międzywojniu.

Gwiazdorzy komedii, tacy jak Eugeniusz Bodo i Adolf Dymsza, którzy grają główne role w "Pawle i Gawle", wywodzili się właśnie z rewii lub kabaretów. Stałym składnikiem polskiej odmiany gatunku były nie tylko gagi, lecz także piosenki, zazwyczaj wplatane w opowieść bez większej troski o realizm. Bardzo rozpowszechnione były motywy przebieranek, zamiany tożsamości, udawania kogoś innego. Bohaterka "Czy Lucyna to dziewczyna" (1934) zakładała męski strój, a Eugeniusz Bodo w damskim odzieniu śpiewał "Sex appeal to nasza broń kobieca" w filmie "Piętro wyżej" (1937). "Paweł i Gaweł" nie jest na tym tle niczym szczególnie oryginalnym, jednak wyróżnia się spośród innych produkcji humorem i lekkością wykonania.

Tytuł filmu oraz imiona bohaterów nawiązują do znanej bajki Aleksandra Fredry o dwóch zwaśnionych sąsiadach. W tym samym budynku konstruktor Paweł Gawlicki (Eugeniusz Bodo) sprzedaje aparaty radiowe, a Gaweł Pawlicki (Adolf Dymsza) prowadzi sklep z artykułami gospodarstwa domowego. Pierwszy mężczyzna jest spokojny i skupiony na pracy, drugi uwielbia płatać figle. Okazji do żartów jest wiele, ponieważ bohaterowie muszą nieustanie komunikować się ze sobą, aby połączone wspólną siecią elektryczną sklepy prawidłowo funkcjonowały. Motyw sporu między sąsiadami, bardzo silnie obecny w polskiej literaturze, nie zostaje jednak przez twórców komedii zbytnio rozwinięty – wiersz Fredry jest tylko mało zobowiązującym punktem wyjścia, ponieważ Paweł i Gaweł w filmie są w gruncie rzeczy dość sympatyczni. Właściwa opowieść zaczyna się w momencie, kiedy mężczyźni udają się w interesach do Warszawy i przez zrządzenie losu lądują najpierw we wspólnym wagonie, a później w tym samym pokoju hotelowym. W Pawle zakochuje się spotkana w drodze do stolicy dziewiętnastoletnia skrzypaczka Violetta (Helena Grossówna). Problem w tym, że uzależniona od szemranego impresaria dziewczyna musi ze względów marketingowych przebierać się na co dzień za dziecko i udawać trzynastolatkę...

Oczywiście fabuła komedii Krawicza jest z punktu widzenia prawdopodobieństwa absurdalna: Paweł nie rozpoznaje, że kobieta w której się zakochał i rzekoma trzynastolatka to jedna i ta sama osoba. Sytuacja może miejscami konfundować widza – trzydziestoczteroletnia Helena Grossówna gra dziewiętnastolatkę, która udaje trzynastoletnią pannę, zachowującą się jak pięcioletnie dziecko. Najlepiej widać to w scenie, kiedy Paweł i Gaweł śpiewają zakochanej i rozanielonej "dziewczynce" kołysankę "Ach, śpij kochanie" (twórcami słynnej piosenki byli Henryk Wars i Ludwik Starski). Choć motyw ten służy wyłącznie farsowej rozrywce, to jednak łatwo dostrzec tu pewien podtekst seksualny, który mógłby być interesującym materiałem dla psychoanalitycznych i genderowych badań popkultury. "Paweł i Gaweł" niejako mimochodem zwraca ponadto uwagę na fakt, że postrzegamy ludzi w sposób zautomatyzowany, zgodny ze społeczno-kulturowymi schematami. Kiedy Violetta pojawia się w dziecięcej sukience, z ogromną kokardką wpiętą we włosy, jest kwalifikowana przez bohatera jako dziecko i kompletnie ignorowana, natomiast gdy ubiera suknię wieczorową i zmienia fryzurę, od razu zdobywa serce mężczyzny. W komediach takich jak "Paweł i Gaweł" świat jawi się jako wielki teatr, w którym ogromne znaczenie mają stroje, maski, kulturowe i społeczne role.

Choć w filmie Krawicza można odnaleźć wiele ukrytych kulturowych znaczeń, które są bardzo interesujące z dzisiejszej perspektywy, to jednak intencją twórców było wyłącznie dostarczenie bezpretensjonalnej rozrywki. Pod tym względem obraz Krawicza prezentuje wyższy poziom niż przeciętne polskie komedie z tamtych czasów. Twórcy zręcznie posługują się komizmem sytuacyjnym i umiejętnie wprowadzają do absurdalnej fabuły gagi. Humor jest prosty, ale niekiedy naprawdę zabawny, np. w scenie, w której niczego nieświadomy Gaweł zostaje wzięty – na skutek żartu Pawła – za kelnera i oburza klientów restauracji swoim aroganckim zachowaniem. Wszystko to sprawia, że "Paweł i Gaweł" to jedna z najbardziej uroczych komedii eskapistycznego, oderwanego od realiów polskiego kina przedwojennego. W czasie premiery filmu koniec tej epoki już się zbliżał – w następnym roku wybuchła wojna, a w pięć lat później Eugeniusz Bodo zmarł w radzieckim łagrze.

SKALA: 

Helena Grossówna i Adolf Dymsza

Eugeniusz Bodo i Adolf Dymsza

Adolf Dymsza, Eugeniusz Bodo i Helena Grossówna

Józef Orwid, Adolf Dymsza i Eugeniusz Bodo

Helena Grossówna i Eugeniusz Bodo

Eugeniusz Bodo i Helena Grossówna

Eugeniusz Bodo, Helena Grossówna, Tadeusz Fijewski, Adolf Dymsza i Halina Doree

Helena Grossówna i Adolf Dymsza

Adolf Dymsza, Józef Orwid, Eugeniusz Bodo i Helena Grossówna

Helena Grossówna

Adolf Dymsza, Eugeniusz Bodo i Helena Grossówna

Reżyseria: Mieczysław Krawicz / Scenariusz: Napoleon Sądek, Ludwik Starski, Jan Fethke / Zdjęcia: Stanisław Lipiński  / Muzyka: Henryk Wars

Obsada:

Eugeniusz Bodo – Paweł Gawlicki

Adolf Dymsza – Gaweł Pawlicki

Helena Grossówna – Violetta Bellamy

Józef Orwid – Hubert, jej impresario

Ludwik Sempoliński – żigolak

Tadeusz Fijewski – Stefek, pracownik Pawła

Zofia Mellerowicz – gospodyni

Halina Doree – Anielcia, córka gospodyni

Irena Skwierczyńska – Cyganka

Karol Dorwski – reporter